بوم کسب و کار به عنوان یکی از ارکان اساسی هر شغلی، نقش بسیار مهمی در مسیرهای رشد و توسعه کسب و کار دارد. این مفهوم در واقع یک ابزار مدیریتی و بصری است که به وسیله‌ی آن، اهداف و جزییات مربوط به کسب و کار به خوبی مشخص می‌شود. بوم کسب و کار، با توجه به دقت و حوصله در تدوین، می‌تواند یک نقشه راه مشخص و معین برای کسب و کار ایجاد کند.
امروزه حتی شرکت‌های استارت آپی نوپا نیز که به نظر ممکن است در مقابل شرکت‌های بزرگ به نظر نیایند، از بوم کسب و کار به عنوان یک ابزار حیاتی در مسیر توسعه و رشد خود استفاده می‌کنند. این بوم در طول زمان ممکن است نیازمند به‌روزرسانی باشد تا هدف‌ها و تارگت‌های جدید کسب و کار در آن گنجانده شود.
بوم کسب و کار چیست؟
بوم کسب و کار یا BMC یک برنامه استراتژیک است که برای طراحی و اجرای مدل کسب و کار استفاده می‌شود. این ابزار به شما کمک می‌کند تا منابع درآمد، مشتریان هدف، محصولات و جزئیات مالی را شناسایی کرده و استراتژی کسب درآمد خود را مشخص کنید.
نخستین باز، بوم کسب و کار توسط الکس استروالدر و ایو پینیور معرفی شد و به عنوان یک چارچوب برای برنامه‌ریزی، توسعه و آزمایش انواع کسب و کار در سازمان‌ها شناخته شد. بخش‌های مختلف این برنامه نمایانگر عناصر مختلفی از کسب و کار هستند که شامل مشتریان، خود کسب و کار و ارزش‌های پیشنهادی می‌شوند.
همچنین، بوم کسب و کار ناب یا Lean Canvas، به عنوان یک روش سریعتر برای تجسم ایده تجاری شناخته می‌شود و به شما امکان می‌دهد تا در مدت کوتاهی تصویری از مدل کسب و کار خود را بدست آورید، در حالی که نوشتن یک طرح کسب و کار ممکن است زمان بیشتری به طول بینجامد.
بخش های مهم بوم مدل کسب و کار
اگر صاحب کسب و کاری هستید و هنوز بوم کسب وکار ندارید و یا به دنبال نمونه بوم کسب و کار تکمیل شده برای مثال نمونه تکمیل شده بوم کسب و کار دیجی کالا هستید حتما تا انتهای این مطلب همراه ما باشید. انواع بوم مدل کسب و کار فروشگاه اینترنتی قسمت‌های یکسان و مشخصی دارد که در ادامه هر کدام از قسمت‌های بوم را به شکل کامل بررسی می‌کنیم.
۱ـ بخش مشتریان
اولین بخش کسب بوم مرکز خدمات بخش مشتریان است که قسمت های مختلف را بر اساس نیازها و خواسته‌های آنها دسته‌بندی می کند. در بخش مشتریان می‌توانید انواع خریدار محصولات یا خدمات را مشاهده کنید. این قسمت یکی از مهم‌ترین قسمت های بوم مدل کسب و کار است که اگر به درستی هدف‌گذاری نشود می تواند مشکلات زیادی برای آن کسب و کار ایجاد کند.
۲ـ ارزش پیشنهادی
ارزش پیشنهادی درست همان ارزشی است که به کاربران‌تان در یک مرکز خدمات ارائه می کنید. برای مثال یک شرکت خدمات دهنده نت، اینترنت را به کاربران ارائه می‌دهد. اما این خدمت یا محصول باید به قدری جذاب و اصولی باشد که مشتری را ترغیب به خرید کند در غیر این صورت رقیبان پیروز میدان هستند.
ارزش پیشنهادی در حقیقت می تواند به برگ برنده شما در برابر رقیب‌های‌تان تبدیل شود. معمولا ارزش پیشنهادی بوم مدل کسب و کار شرکت های بزرگ مخفی نیست و می توانید از آنها استفاده کنید تا ایده بگیرید.
۳ـ کانال توزیع
کانال‌های توزیع همان راه ارتباطی شما با مشتریان‌تان است، برای مثال یک شرکت تولید مواد خوراکی از طریق فروشگاه های زنجیره‌ای و سوپرمارکت ها با مشتریان ارتباط دارد و محصولاتش را از طریق این ۲ کانال به دست مشتریان می‌رساند.
۴ـ ارتباط با مشتریان
بخش ارتباط با مشتریان در بوم کسب و کار نقش بسیار مهمی دارد، زیرا به بررسی و شناسایی مشتریان هدف، نیازها و خواسته‌های آنها می‌پردازد. این بخش به ما کمک می‌کند تا بازار متمرکز خود را به خوبی درک کنید و استراتژی‌هایی را برای جذب و حفظ مشتریان پیاده‌سازی کنید.
ارتباط با مشتریان یکی دیگر از قسمت های مرکز خدمات است که معمولاً بوم مدل کسب و کار شرکت های بزرگ که بدنبال برندسازی هستند ارزش زیادی برای آن قائل‌اند اما این موضوع معمولا از طرف کسب و کارهای کوچک چندان جدی گرفته نمی شود.
۵ـ جریان درآمدی
جریان درآمدی هم درست همان روش پول درآوردن شما است، هر کسب و کاری روش خاص خود را دارد اما اهمیت این بخش به قدری زیاد است که اگر روش درستی برای درآمد شرکت نداشته باشید احتمال شکست شما بسیار بیش تر می شود.
در واقع، بخش جریان درآمدی در بوم کسب و کار به شناسایی و توصیف منابع درآمدی کسب و کار می‌پردازد. این بخش ما را تشویق می‌کند که به دقت بررسی کنیم که کسب و کار چگونه پول در می‌آورد و از کجا درآمد تولید می‌شود.
۶ـ منابع اصلی
منابع اصلی حقیقت همان منابعی هستند که برای ارزش آفرینی در کسب و کار ضروری هستند و جز مهم‌ترین ارکان شرکت به حساب می‌آیند. منابع اصلی شما می‌توانند دستگاه ها، نیروهای انسانی و سرمایه شرکت باشند.
بخش منابع اصلی در بوم کسب و کار به تمامی منابعی اشاره دارد که برای اجرای فعالیت‌های کلیدی کسب و کار لازم است. این منابع ممکن است شامل منابع مالی، منابع انسانی، منابع فیزیکی و منابع معنوی باشند.
به عنوان مثال، منابع مالی می‌تواند شامل سرمایه گذاری اولیه، درآمد حاصل از فروش، وام‌ها، یا منابع مالی دیگر باشد. منابع انسانی شامل توانمندی‌ها، تخصص‌ها و تجربیات کارکنان و مدیران است. منابع فیزیکی ممکن است شامل تجهیزات، ساختمان‌ها، مواد اولیه و غیره باشد. در حالی که منابع معنوی شامل برند، مالکیت معنوی و دانش فنی و فرهنگ سازمانی می‌شود.
۷ـ فعالیت اصلی
هدف این بخش از بوم کسب و کار این است که فعالیت‌های اصلی مورد نیاز برای ارائه محصولات و خدمات به مشتریان را به دقت شناسایی کرده و برنامه‌ریزی برای اجرای آنها را انجام دهید. این بخش از بوم کسب و کار به ما کمک می‌کند تا تمرکز مناسبی روی فعالیت‌های اساسی کسب و کار داشته باشید و منابع و زمان خود را به بهترین شکل مدیریت کنید.
۸ ـ شرکای کلیدی
بخش شرکای کلیدی در بوم کسب و کار شامل افراد، سازمان‌ها یا ارگان‌هایی است که نقش مهمی در عملکرد و موفقیت کسب و کار دارند. این شرکا می‌توانند تأمین‌کنندگان، همکاران، مشتریان کلیدی، یا حتی رقبای استراتژیک باشند.
شرکای کلیدی می‌توانند به عنوان منابعی برای تأمین منابع مالی، فناوری، دانش، ارتباطات، یا دیگر منابع مورد نیاز کسب و کار عمل کنند. علاوه بر این، آنها می‌توانند به عنوان راهنماها، مشاوران یا حتی همکاران برای کسب و کار عمل کنند و نقش مهمی در ارتقاء اهداف کسب و کار ایفا کنند.
۹ـ ساختار هزینه‌ها
بخش ساختار هزینه‌ها در بوم کسب و کار شامل تمام هزینه‌های مرتبط با اجرای مدل کسب و کار می‌شود. این هزینه‌ها می‌توانند به صورت مستقیم و غیرمستقیم، هزینه‌های مرتبط با تولید، فروش، بازاریابی، پشتیبانی، فناوری اطلاعات، نیروی انسانی، حقوق و دستمزد، اجاره مکان، هزینه‌های مالی، و سایر هزینه‌های مربوط به عملکرد کسب و کار باشند.
در بوم کسب و کار، هدف از این بخش شامل بهینه‌سازی هزینه‌ها، کاهش مصرف منابع، افزایش کارایی و ساختاردهی بهتر منابع مالی است. شناسایی و مدیریت بهینه هزینه‌ها به کمک برنامه‌ریزی مالی دقیق و کنترل مداوم هزینه‌ها می‌تواند به کسب و کار کمک کند تا به موفقیت و پایداری بیشتری دست یابد و رقابتی‌تر در بازار عمل کند.
فعالیت های کلیدی در طراحی بوم کسب و کار
توجه داشته باشید که شما با به خاطر سپردن نکاتی که ما در زیر ذکر کرده‌ایم، استارت یک طراحی تجاری جامع و شفاف را برای تجارت خود می‌زنید. این کار می‌تواند در نهایت شما را به سمت موفقیت هدایت کند. شاید بتوان دلیل شکست استارتاپ‌ها را این دانست که کارآفرینان تمام حواس خود را روی ایده پردازی محصولات خود می‌گذارند و اهمیتی به طراحی بوم کسب و کار نمی‌دهند.
در این بخش از مقاله در خصوص طراحی یک بوم مدل کسب و کار به معرفی عواملی می‌پردازیم که سبب می‌شوند طراحی بوم شما حرفه‌ای‌تر به نظر برسد:
۱- تعیین کردن مخاطبان هدف
اگر شما قصد داشته باشید تا مخاطبان گسترده‌ای را هدف خود قرار دهید ممکن است نتوانید مشتریان واقعی خود را پیدا کنید. به هنگام طراحی یک مدل کسب و کار باید تنها چند دسته خاص از مخاطبان مورد نظر را هدف قرار دهید. همچنین باید مشخصات آنها، علایق‌شان، نیازهای‌شان و سایر موارد این چنینی را لحاظ کنید و در کل پرسونای مخاطب خود را تشخیص دهید و تعیین کنید.
برای مثال شما باید در نظر بگیرید که با توجه به نوع تجارت و کسب و کارتان بهتر است مشتریان هدف خود را گروه سنی جوانان قرار دهید و یا افراد مسن تر را. تهیه جدول بوم کسب و کار به شما کمک می‌کند تا سریعتر بتوانید به اهداف تعیین شده خود در بوم مدل کسب و کار برسید. زمانی که شما دقیقا مشتریان تجارت خود را بشناسید دیگر قادر خواهید بود تا با ارائه خدماتی مناسب با نوع نیازهای آنها تجارت نو پای خود را مدت کوتاهی موفق سازید.
۲- نوع تجارت خود را بشناسید
قبل از این که اقدام به گرفتن هر گونه تصمیم در زمینه طراحی یک بوم مدل کسب و کار کنید بهتر است ابتدا به درک درستی از نوع فعالیت‌های تجاری که قرار است انجام دهید برسید. شما موظفید تا بعد از درک نوع فعالیت تجاری خود فعالیت‌های اصلی را که باید آنها را ستون کار خود قراردهید تعیین کنید.
۳- فعالیت‌های کلیدی تجارت خود را بشناسید
منظور ما از فعالیت‌های حیاتی و یا کلیدی این است که شرکت شما برای انجام فعالیت‌های روزمره خود باید بداند به چه فاکتورهایی نیاز دارد. این فاکتورها باید در راه رسیدن به اهداف تجاری معین شده باشد. برای همین باید قبل از طراحی یک بوم تجاری منابع حیاتی و کلیدی برای تجارت خود را مشخص نمایید تا بتوانید با توجه به آن طراحی حرفه ای‌تر داشته باشید.
یک کارآفرین موفق در مدل تجاری خود به معرفی فعالیت‌های کلیدی مجموعه خود می‌پردازد. این فعالیت‌های کلیدی در حقیقت مهم‌ترین فرایندهایی هستند که سبب اثربخشی کسب و کار شما می‌شوند. همچنین با درآمد شما در آینده ارتباط کاملاً مستقیمی دارند.
۴- دلیل ارزشمندی تجارت خود را معین کنید
شما باید قبل از هرگونه طراحی مشخص کنید که چه ویژگی توانسته شما را از رقبای‌تان متمایز سازد. آیا موفق به ارائه یک سرویس کاملا خلاقانه شده‌اید؟ و یا اینکه یک محصول خیلی خاص تولید کرده‌اید؟ تعیین کردن مزیت رقابتی و عاملی که شما را از سایر رقبای‌تان متمایز ساخته است، آغاز ارائه یک رزومه قدرتمند در طراحی بوم مدل کسب و کار است.
۵- شرکای اصلی خود را معرفی کنید
هنگام طراحی یک مدل کسب و کار شما باید شرکای اصلی و یا اسپانسرهای خود را مشخص کنید. انجام این عمل در همین ابتدای کار باعث می‌شود تا بتوانید برای کارمندان همه چیز را روشن سازی کنید.
۶- استراتژی خاص خود را داشته باشید
یکی از لازمه‌های طراحی مدل کسب و کار در یک نمونه بیزینس مدل موفق ، ثبت نوع استراتژی است. توجه داشته باشید که تا زمانی که برای شرکت خود یک استراتژی ثابت انتخاب نکرده‌اید نمی‌توانید به اهداف معین شده برای تجارت‌تان دست یابید. شما باید در زمینه‌هایی مانند آگاهی از برند و اطلاع رسانی‌های خود استراتژی مخصوصی داشته باشید و کارمندان خود را موظف به رعایت آن نمایید.
طراحی بوم کسب وکار چه مزایایی دارد؟
طراحی بوم مدل کسب و کار یک ابزار بسیار قدرتمند برای هر کسب و کاری است. این ابزار به شرکت‌ها کمک می‌کند تا به وضوح ارزشی که ایجاد می‌کنند و چگونگی تبادل این ارزش با مشتریان و سایر افراد در اکوسیستم خود را مدیریت کنند.
طراحی بوم کسب و کار، به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا راهبردهای خود را به وضوح تعریف کنند و از جزئیاتی مانند چگونگی جذب مشتریان، مدل درآمد، و منابع کلیدی استفاده کنند. این باعث می‌شود تا همه اعضای تیم به یک هدف مشترک همگرا شوند و رویکرد یکپارچه‌ای در راستای رسیدن به اهداف تعیین شده داشته باشند.
همچنین بوم مدل کسب و کار به شرکت‌ها کمک می‌کند تا ایده‌های خود را به شکل کامل‌تری درک کنند و پتانسیل موفقیت آنها را بررسی کنند.
چگونه بوم کسب و کار بسازیم؟
برای ساخت یک بوم کسب‌وکار، ابتدا باید به شناسایی و تعریف اجزای کلیدی آن بپردازید. این اجزا شامل مشتریان هدف، ارزش پیشنهادی، کانال‌های توزیع، ارتباط با مشتریان، جریان‌های درآمدی، منابع کلیدی، فعالیت‌های کلیدی، شرکای کلیدی و ساختار هزینه‌ها می‌شوند.
هر یک از این بخش‌ها باید به‌دقت مورد بررسی قرار گیرد تا تصویر کاملی از مدل کسب‌وکار به دست آید. برای مثال، مشتریان هدف باید با دقت شناسایی شوند تا بتوان ارزش پیشنهادی مناسب را برای آنها تعریف کرد. همچنین، انتخاب کانال‌های توزیع و روش‌های ارتباط با مشتریان باید به گونه‌ای باشد که به بهترین نحو ممکن محصولات و خدمات به دست مشتریان برسد و رضایت آنها را جلب کند.
پس از شناسایی اجزای کلیدی، گام بعدی تدوین و سازماندهی این اطلاعات در قالب یک بوم کسب‌وکار است. این بوم به شما امکان می‌دهد که مدل تجاری خود را به شیوه‌ای مؤثر با کارمندان، سرمایه‌گذاران و شرکا به اشتراک بگذارید.
در این مرحله، همکاری تیمی و مهارت‌های ارتباطی نقش حیاتی ایفا می‌کنند. با همکاری اعضای تیم، می‌توانید ایده‌ها را به‌صورت جامع‌تر بررسی و تحلیل کنید و نقاط قوت و ضعف مدل کسب‌وکار خود را شناسایی کنید.
شرکت‌ها چگونه از یک بوم مدل کسب و کار استفاده می‌کنند؟
شرکت‌ها در هر مرحله‌ای از رشد و توسعه کسب‌وکارشان از بوم مدل کسب‌وکار به‌عنوان یک ابزار راهبردی استفاده می‌کنند. زیرا این بوم‌ها به شرکت‌ها کمک می‌کنند تا به‌طور دقیق و جامع، اجزای کلیدی مدل تجاری خود را شناسایی و تحلیل کنند.
امروزه شرکت‌های بزرگ و با سابقه از بوم‌های مدل کسب‌وکار به‌عنوان یک چهارچوب استفاده می‌کنند که هر ساله با توجه به تغییرات بازار، نیازهای مشتریان و تحولات داخلی به‌روزرسانی می‌شود. این به‌روزرسانی‌ها به شرکت‌ها اجازه می‌دهد تا انعطاف‌پذیر باشند و به‌سرعت به تغییرات محیطی واکنش نشان دهند، بنابراین می‌توانند با رقبا همگام باشند و به اهداف تجاری خود دست یابند.
از سوی دیگر، شرکت‌های نوپا و کسب‌وکارهایی که به‌تازگی وارد بازار شده‌اند، از بوم مدل کسب‌وکار به‌عنوان نقشه راهی برای شروع صحیح و پایدار استفاده می‌کنند. این بوم‌ها به آنها کمک می‌کنند تا اصول و اجزای کلیدی مدل تجاری خود را به‌طور ساده و مؤثر بیان کنند و از ایجاد هرگونه پیچیدگی اضافی اجتناب کنند.
تهیه بوم کسب‌وکار در قالب یک فایل ورد نیز موجب ایجاد نظم و انضباط در روال کاری شرکت می‌شود و این امکان را فراهم می‌کند که هر زمان نیاز بود، بوم کسب‌وکار را ویرایش و به‌روز کنند. این فرآیند باعث می‌شود تا شرکت‌ها بتوانند سریعتر و کارآمدتر به اهداف نهایی خود دست یابند و در مسیر رشد و توسعه، با چالش‌ها و تغییرات بازار به‌خوبی سازگار شوند.
معرفی ابزارهای طراحی بوم مدل کسب و کار
امروزه ابزارهای متنوعی برای طراحی بوم مدل کسب و کار در دسترس هستند که به کسب‌وکارها کمک می‌کنند تا به صورت حرفه‌ای و سریع مدل‌های تجاری خود را ایجاد و با همکارانشان به اشتراک بگذارند. این ابزارها شامل نرم‌افزارها و افزونه‌های تخصصی هستند که امکانات متعددی برای طراحی و ویرایش بوم مدل کسب و کار فراهم می‌کنند.
از جمله این ابزارها می‌توان به نرم‌افزارهای آنلاین مانند Canvanizer و Strategyzer اشاره کرد که با رابط کاربری ساده و قابلیت‌های پیشرفته، به کاربران این امکان را می‌دهند تا به راحتی بوم‌های خود را طراحی و شخصی‌سازی کنند. همچنین، شما می‌توانید بوم‌های آماده و قابل ویرایش را از اینترنت دانلود کنید و با جایگذاری ایده‌ها و پلن‌های خود، مدل کسب و کار مورد نظر را ایجاد کنید.
علاوه بر ابزارهای آنلاین، اپلیکیشن‌های موبایلی برای سیستم‌عامل‌های اندروید و iOS نیز وجود دارند که به شما امکان می‌دهند تا بوم مدل کسب و کار خود را در هر زمان و مکانی طراحی و ویرایش کنید. این نرم‌افزارها شامل Business Model Canvas و BizCanvas هستند که با ارائه قالب‌های از پیش طراحی شده و امکانات ویرایشی، فرآیند ساخت بوم را تسهیل می‌کنند.
با این حال، اگر به نرم‌افزارهای خاص دسترسی ندارید یا ترجیح می‌دهید به روش سنتی کار کنید، می‌توانید با استفاده از قلم و کاغذ نیز بوم کسب و کار خود را طراحی کنید. این روش، به ویژه برای جلسات گروهی و طوفان فکری، بسیار موثر است. در نهایت، استفاده از ابزارهای مناسب و صرف وقت برای طراحی دقیق بوم مدل کسب و کار، به شما کمک می‌کند تا استراتژی‌های کسب و کار خود را به طور معنادار و کارآمد تدوین کنید و به اهداف بالاتری دست یابید.
نتیجه گیری
طراحی بوم مدل کسب و کار، یکی از مراحل مهم در راه‌اندازی یک شغل موفق است. این فرآیند، شرکت‌ها را قادر می‌سازد تا با شناسایی اجزای کلیدی مدل تجاری خود و تدوین استراتژی‌های موثر، به صورت دقیق‌تر و مؤثرتر به بازار متمایز و رقابتی وارد شوند.
طراحی بوم کسب و کار، کمک می‌کند تا اهداف کسب و کار به‌طور واضح تعریف شوند، نقاط قوت و ضعف شناسایی شود و راهبردهای موثر برای دستیابی به این اهداف تدوین شود. همچنین، این فرآیند به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که به تغییرات محیطی و بازاری با انعطاف‌پذیری و سرعت واکنش نشان دهند و با رقبا همگام شوند.
بنابراین، طراحی بوم مدل کسب و کار نه تنها به عنوان یک ابزار استراتژیک برای شروع کسب‌وکارهای جدید، بلکه به عنوان یک فرآیند پیوسته برای بهبود و توسعه کسب و کارهای موجود نیز اهمیت دارد.
